Martes, Pebrero 28, 2023

Otso

OTSO

sinilang akong Oktubre, pangwalong buwan noon
sa numero otso o bilang walo'y anong meron
ah, mababakas kaya rito ang aking kahapon
tulad ng kapalaran sa palad ng mahinahon

ang atomic number ng oxygen ay otso, di ba?
at walo rin ang galamay ng pugita't gagamba
walo lang ang naroong tao sa arko ni Noah
walo rin ang bilang ng anghel sa trono ni Allah

sa Tsino, otso ang pinakamaswerteng numero 
pag Senador ka, numero otso iyang plaka mo
sa tula, kung tanaga ay pito, dalit ay walo
gansal ay siyam o odd number, na kinakatha ko

ang walongdaan walumpu't walo kung daragdagan
ng walumpu't walo, bilangin mo, ilan na iyan
idagdag pa'y walo, walo pa, at walo na naman
aba'y sanlibo na ang suma o sampung sandaan

- gregoriovbituinjr.
02.28.2023

Usapang Wika, Kaliwa Dam, Pagsasalin at KWF

USAPANG WIKA, KALIWA DAM, PAGSASALIN AT KWF 
Munting pagninilay ni Gregorio V. Bituin Jr.

Isa ako sa mga nakasamang maglakad sa siyam na araw na Alay-Lakad Laban sa Kaliwa Dam mula Gen. Nakar, Quezon hanggang Malakanyang noong Pebrero 15-23, 2023. Pebrero 14 pa lang ay nag-date na kami ni misis dahil anibersaryo ng aming civil wedding at hapon ay bumiyahe na ako patungong General Nakar dahil doon ang simula ng lakaran, at Pebrero 24 na kami naghiwa-hiwalay matapos ang Alay-Lakad.

Bukod sa matingkad na isyu ng Kaliwa Dam na wawasak sa 291 ektaryang kagubatan, bukod sa maaapektuhan ang ilang libong pamilya ng katutubong Dumagat-Remontado, bukod sa mawawasak pati Agos River sa Gen. Nakar, isa sa pinakamatingkad na tumatak sa akin ay ang sinabi ni Nanay Conching, na isa sa lider ng mga katutubo, nang sinabi niya noong dumating kami sa Ateneo, Pebrero 22 ng gabi, na ang pinababasa sa kanilang mga dokumento ay pawang nakasulat sa Ingles, kaya hindi nila agad iyon maunawaan, kaya sila naloloko, kaya may ibang pumirma sa dokumento ng MWSS na pumapayag na umano sa Kaliwa Dam, gayong mahigpit nila itong tinututulan.

Matingkad sa akin ang usaping wika. Ako bilang manunulat at makata ay nagsasalin din ng mga akda, subalit paano kung isalin na’y mga dokumento’t batas ng bansa natin? Tayo ang bansang nagsasalita sa sariling wika ngunit mga dokumento’y nasa dayuhang wika. Tayo ang bansang mas iginagalang ang mga Inglisero dahil mataas daw ang pinag-aralan. Tingin ko, Pinoy na Inglisero’y sa Ingles nanghihiram ng respeto.

Matagal ko na itong napapansin at sa aking panawagan ay walang pumapansin. Mayroon tayong ahensya ng wika, subalit wala talagang ahensya ng pagsasalin, bagamat may sinasabing may naitayong Filipino Institute of Translation o FIT. Ayon sa UP Diksiyonaryong Filipino, pahina 507, ang Institute ay 1: samahan sa pagtataguyod ng agham, edukasyon, at iba pa; 2: ang tawag sa gusali nito; 3: paaralang nagtuturo ng teknikal o espesipikong larangan ng pag-aaral. Kaya ang FIT ay masasabi nating paaralan at hindi ahensya ng pamahalaan.

Ano nga bang nais kong sabihin? Dapat may ahensyang nagsasalin ng lahat ng batas ng Pilipinas mula sa Ingles tungo sa wikang Filipino, Tagalog man, Ilokano man, Cebuano, Ilonggo, at iba pa, kung saan bawat salin ng batas ay tatatakan na “Opisyal na Salin” at may seal ng Komisyon sa Wikang Filipino (KWF). Sa ngayon ay walang ganito. Kaya ang mga batas natin ay inuunawa natin sa wikang di agad nauunawaan ng ating mga kababayan, ng simpleng mamamayan, ng mga maralita. Mali ito. Dapat may gawin ang KWF dahil siya ang ahensyang nararapat sa gawaing pagsasalin. Bagamat sa batas na nagtayo sa kanya, ang Republic Act 7194, ay walang ganitong probisyon.

Kung may ahensyang naatasang magsalin ng lahat ng mga batas ng ating bansa at tatatakan na iyon ang Opisyal na Salin, mas makakatulong iyon sa ating bansa. Napakaraming batas na dapat isalin sa sariling wika. Pangunahin na diyan ang IPRA o Indigenous People’s Rights Act, na kung may opisyal na salin ay hindi agad basta maloloko ang mga katutubo. Sa mga dukha o maralitang lungsod naman ay ang RA 7279 o Urban Development and Housing Act (UDHA) sa karapatan nila laban sa demolisyon at ebiksyon. Gumawa kami ng sariling salin niyon upang maunawaan ng maralita ang batas na iyon, subalit hindi iyon opisyal na salin. Baka sa korte ay matalo kami kung hindi angkop ang mga salitang naisalin. Sa manggagawa ay ang Labor Code. Nariyan din ang RA 9003 o National Solid Waste Management Act, ang RA 9262 o Anti-Violence Against Women and Children Act, ang RA 11313 o Safety Spaces Act upang mas maunawaan kung paano nababastos ang kababaihan sa simpleng paghipo lang ng balakang at may katapat palang parusa, ang Civil Code, ang Family Code, ang Local Government Code, at marami pang batas na dapat isalin sa wika natin.

Maraming naaapi at nagpapaapi dahil akala nila ay matatalino ang mga nag-iinglesan, gayong pinagsasamantalahan na pala sila, inaagaw na pala ang kanilang lupang ninuno ay hindi pa nila nalalaman.

Kaya ang mungkahi ko na dapat maisabatas, at maging tungkulin ng ahensya ng pamahalaan na Komisyon sa Wikang Filipino (KWF), na  maging opisyal na tagasalin ng pamahalaan ng lahat ng batas ng ating bansa. At tatakan ito ng imprimatur na “Opisyal na Salin ng Komisyon sa Wikang Filipino (KWF)”. Amyendahan ang Republic Act 7194 na nagtayo sa KWF, at isama sa kanilang tungkulin ang pagiging Opisyal na Tagasalin ng lahat ng batas sa bansa. Maaari rin itong gawin sa pamamagitan ng Executive Order ng Pangulo ng Pilipinas. Nawa’y makaabot sa mga kinauukulan ang munting mungkahing ito ng abang makata.

* Unang nalathala sa pahayagang Taliba ng Maralita, ang opisyal na publikasyon ng pambansang samahang Kongreso ng Pagkakaisa ng Maralitang Lungsod (KPML), isyu ng Pebrero 16-28, 2023, pahina 16-17.

Lunes, Pebrero 27, 2023

Palaisipan

PALAISIPAN

kailangan daw hasain yaring isipan
upang di kalawangin sa pamamagitan
ng pagsagot ng sudoku't palaisipan
na malaking tulong sa ating kalusugan

palaisipan sa akin bakit sinabi
ang ganoon, nag-uulyanin na ba kami
o nagpayo lang kung anong makabubuti
sa amin nang di naman mawalan ng silbi

bata pa lamang ako'y nakagawian na
ang pagsagot nito sa dyaryong nababasa
ehersisyo sa diwa, kahali-halina
tila nilulutas mo ang x sa aldyebra

ano ang lohika, anong sagot sa dulo
sasagutin mo maging titik o numero
matuto sa bokabularyong Pilipino
at masanay sa matematika't sudoku

- gregoriovbituinjr.
02.27.2023

Lunes, Pebrero 20, 2023

Napagnilayan sa Teresa

NAPAGNILAYAN SA TERESA

di ka ba iiyak pag nakita mong sinisira
ang tahanan mong inalagaang buong tiyaga
ang kalikasang kayo yaong tagapangalaga
ang kabundukang nag-alay ng buong pagpapala

di ka ba tatangis pag nalaman mong winawasak
ang inyong lupaing ninuno ng mga may pilak
ang kagubatang kuhanan ng pagkain ng anak
ang mga kapwa katutubo'y laging hinahamak

di ka ba luluha pag namasdan mong tinitibag
ang inyong lupain at kayrami nilang paglabag
gayong sa Kaliwa dam ay di kayo pumapayag
na sa proyektong ito kayo'y di napapanatag

di ka ba magagalit na buhay ninyo'y sinadsad
sa ngalan ng tubo at ng sinasabing pag-unlad
wasto lamang na proyektong ito'y inyong ilantad
at paninindigan ng katutubo'y mailahad

di ka ba mapopoot sa mga dating pinuno
na kapalit ng pera, kayo'y ipinagkanulo
na salinlahi't kultura'y nagbabantang maglaho
dahil sa kanilang kagagawan sa katutubo

di ka ba kikilos hangga't may natitirang oras
upang labanan ang sistemang di pumaparehas
upang ipagtanggol ang kalikasang dinarahas
puno man ng sakripisyo ang inyong dinaranas

di ka pa ba kikilos para sa kinabukasan
ng susunod na salinlahi't ng kasalukuyan
sabay nating isigaw: Itigil ang Kaliwa Dam!
iparinig natin sa mundo: No To Kaliwa Dam!

- gregoriovbituinjr.
02.20.2023
* kinatha habang nagpapahinga sa aming tinuluyang simbahan ng Saint Rose of Lima Parish, na tinulugan sa Teresa, Rizal

Hustisya sa katutubo at kalikasan

HUSTISYA SA KATUTUBO AT KALIKASAN
(Pebrero 20 - World Day of Social Justice)

mawawasak ang kalikasan, nahan ang hustisya?
tahanan ng katutubo'y wawasakin ba nila?
lupang ninuno'y sisirain, nahan ang hustisya?
sisirain din ba ang kinagisnan at kultura?

sa Daigdigang Araw ng Hustisyang Panlipunan
maiging ang mga ito'y ating mapagnilayan
malaking banta ang pagtatayo ng Kaliwa Dam
dahil apektado ang buhay nila't kabuhayan

sila'y kapwa tao rin, saan na sila tutungo?
di ba't kapatid din natin ang mga katutubo?
Sierra Madre'y tahanan nila't lupang ninuno
na sa proyektong Kaliwa Dam ay baka maglaho

kinabukasan nila'y kanilang pinagtatanggol
laban sa proyektong dulot ay buhay na masahol
proyekto mang iyan ay milyon-milyon ang magugol
nakataya'y buhay nila, di sila pasusuhol

ang buhay ng katutubo't kalikasang narito
pati lupang ninuno'y pinagtanggol na totoo
kaya sa paninindigan nila, ako'y saludo
inspirasyon sila kaya nanindigan din ako

kaisa sa laban nila't mahabang paglalakbay
upang maparating sa bansa ang kanilang pakay
"Itigil na ang Kaliwa Dam!" sigaw nilang tunay
sa mga katutubo'y taospusong pagpupugay

- gregoriovbituinjr.
02.20.2023

* kinatha sa St. Rose de Lima Parish, na tinuluyan namin sa Teresa, Rizal

Pagdatal sa Teresa

PAGDATAL SA TERESA

maikling lakaran lamang ang Tanay at Teresa
kaya nang umalis kami ng Tanay ng umaga
ay naroon na kami sa simbahan ng Teresa
bandang ala-una, pananghalian ay doon na

sa lahat ng naglakad, taospusong pasalamat
nawa sa ating paglalakad, kayraming mamulat
na Sierra Madre'y pangalagaan nating lahat
huwag ibigay sa tuso't kapitalistang bundat

gayong uutangin lang nila sa Tsina ang pondo
magbabayad ay buong sambayanang Pilipino
winasak na ang kalikasan, nabaon pa tayo
sa bilyong utang na pagdurusahan ngang totoo

kaya panawagan natin, dapat lang makialam
para sa katutubo, kalikasan, sambayanan
di payagan ang walang budhi't walang pakiramdam
sa kapwa tao kundi sa kanilang bulsa lamang

- gregoriovbituinjr.
02.20.2023
* kinatha habang nagpapahinga sa aming tinuluyang simbahan ng Saint Rose of Lima Parish, na tinulugan sa Teresa, Rizal

Ikalawang kamiseta

IKALAWANG KAMISETA

kagabi, kararating pa lamang namin sa Tanay
ikalawang kamiseta'y kanilang ibinigay
na tatak ay "Stop Kaliwa Dam" na aming pakay
na dapat naming kamtin sa mahabang paglalakbay

limang araw ko nang suot ang binigay sa Sulok
nanlilimahid na, marumi na dahil sa gabok
mabuti't may bago kaming tshirt, nakalulugod
sa natitirang apat na araw pa'y isusuot

kailangang lagi naming suot upang makita
ng masa't ng midya ang aming isyung dala-dala
makitang sa panawagan kami'y nagkakaisa
nagkakapitbisig sa layon, seryoso talaga

dahil buhay at kinabukasan ng katutubo
ang nakataya, lalo na ang lupaing ninuno
ang Sierra Madre'y isang kabundukang pangako
na ayaw nilang dahil sa dam tuluyang maglaho

- gregoriovbituinjr.
02.20.2023
* kinatha habang nagpapahinga sa aming tinuluyang simbahan ng Saint Rose of Lima Parish, na tinulugan sa Teresa, Rizal

Linggo, Pebrero 19, 2023

Namamahay

NAMAMAHAY

sa ikalimang gabi lang ako nakapagbawas
dahil namamahay ng ilang araw na lumipas
talagang bumigay nang makaupo sa kasilyas
nakahinga ng maluwag sa ramdam na pagtagas

siyang tunay, para akong nabunutan ng tinik
nawala ang kung anong sa katawan ko'y sumiksik
talagang kaginhawahan ang biglang naihasik
mabuti't sa paglalakad ay di ako tumirik

aba'y sampung araw akong di uuwi ng bahay
dahil nasa mahabang lakarang may isyung taglay
nawa'y maipagwagi namin ang layuning pakay
sunakit man ang tiyan, sana'y kamtin ang tagumpay

- gregoriovbituinjr.
02.19.2023
* kinatha sa basketball court na tinuluyan namin sa Barangay Katipunan, Tanay, Rizal

Kumukulong tiyan habang naglalakad

KUMUKULONG TIYAN HABANG NAGLALAKAD

mula sa limang araw na lakad, kinagabihan
lamang talaga nailabas ang laman ng tiyan
ilang araw akong namamahay, talaga naman
para ngang nabunutan ng tinik sa lalamunan

at kanina, habang naglalakad ay kumukulo
ang tiyan kong tila ba may kung anong nagdurugo
animo'y lalabas na't puwitan ko'y sinasapo
kaya ramdam ko sa paglalakad ay hapong-hapo

talaga kong tiniis upang makasabay pa rin
sa paglalakad kundi sila'y aking hahabulin
mahirap mawala sa hanay, ito'y titiisin
mabuti't sa kalaunan, sakit ay nawala rin

danas na sa gunita'y di mag-iiwan ng sugat
kundi pangyayaring marapat lamang maisulat
aral ay kung anong paghahanda ang nararapat
kung kumulo muli ang tiyan o kung mamulikat

- gregoriovbituinjr.
02.20.2023
* kinatha habang nagpapahinga sa aming tinuluyang simbahan ng Saint Rose of Lima Parish, na tinulugan sa Teresa, Rizal

Paltos at bagong tsinelas

PALTOS AT BAGONG TSINELAS

nang dahil sa paltos / may bagong tsinelas
na handang isuot / at ilakad bukas
itinago ko na / ang aking sandalyas
na nakapaglingkod / sa akin ng patas

sana'y di mapigtal / ang bagong tsinelas
at sa paglalakad / ay huwag madulas
marating pa sana / ang mithiing landas
at ang inaasam / na magandang bukas

- gregoriovbituinjr.
02.19.2023
* kinatha ng makatang gala habang nagpapahinga sa covered court ng Barangay Katipunan, Tanay, Rizal

Sa Morong

SA MORONG

mula Famy, dumaan sa Siniloan, Mabitac
Pililla, Baras, Morong, at sa Tanay na bumagsak
paltos ang paa sa sandalyas, buti't di nagnaknak
mabuti't sa paglalakad ay walang napahamak

hinuli pa ang dyip na lalagyan ng gamit namin
ininterbyu ng A.B.S.-C.B.N. at C.N.N.
hinggil sa isyu ng Kaliwa Dam si Nanay Conching
kung bakit kami naglalakad, ano ang layunin

tumigil sumandali upang makaihi kami
pag nasira ng dam ang lupain, sino ang saksi
kundi ang naroon, sila ang makapagsasabi
ang may hangad ng dam, sila ba sa masa'y may silbi

o tanging hangad lang nila'y ang kumapal ang bulsa
mga sakim, lolobo ang utang natin sa Tsina
sa mga katutubo'y anong pakialam nila
di sila nagpapakatao, hangad lang ay kwarta

- gregoriovbituinjr.
02.19.2023
* kinatha ng makatang gala habang nagpapahinga sa covered court ng Barangay Katipunan, Tanay, Rizal

Nananghalian sa daan kahit umuulan


NANANGHALIAN SA DAAN KAHIT UMUULAN

bandang Pililla, Rizal nang kami'y managhalian
doon sa dinaanang kurbada nang umuulan
ang mayorya'y nakakapote, walang masilungan
isa lang sa dinanas ng mga nasa lakaran

walang maupuan, kumain kaming nakatayo
may bagyo yata, ngunit kami'y di nasisiphayo
ganyan man, di aatras, mithiin ay di guguho
ulan lang iyang sa atin ay di magpapagupo

wala nang laman ang bote ng tubig ko't sumahod
nang direkta sa ulan, subalit di sa alulod
upang matighaw ang uhaw, na lunas din sa pagod
na pagtutol sa Kaliwa Dam ay tinataguyod

- gregoriovbituinjr.
02.19.2023
* kinatha ng makatang gala habang nagpapahinga sa covered court ng Barangay Katipunan, Tanay, Rizal. lowbat na ang selpon nang panahong iyan kaya di nakunan ng litrato ang sitwasyon
* ang litrato sa itaas ang disenyo ng tarp na dala ng mga kapatid nating katutubo

Napaaga sa Barangay Paagahan

NAPAAGA SA BARANGAY PAAGAHAN

kay-aga namin sa Barangay Paagahan
mga sasalubong pa'y aming naunahan
di ko inaasahan ang gayong pangalan
nagkataon lang ba, aba'y mabuti naman

sa basketball court niyon kami nagmeryenda
umakyat doon alas-siyete y medya
nang nakakapote't umuulan talaga
anong kapal ng mga ulap, may bagyo ba?

maraming salamat sa mga sumalubong
at nakaraos muli sa kanilang tulong
umalis kaming nagpatuloy sa pagsulong
upang kamtin ang layunin, walang uurong

- gregoriovbituinjr.
02.19.2023
* inumpisahang kathain sa Barangay Paagahan sa Mabitac, Laguna, at tinapos sa Barangay Katipunan sa Tanay, Rizal

29 Kilometrong lakad ngayong araw

29 KILOMETRONG LAKAD NGAYONG ARAW

ngayong araw ay mahaba-haba ang lalakarin
pakiramdaman kung ang ganito ba'y kakayanin
walang umaatras basta makamit ang layunin
para sa bukas at buhay nitong lahat sa amin

di namin pinoproblema gaano man kalayo
mas problema kung Kaliwa Dam ay maitatayo
buhay, kabuhayan at kultura'y baka maglaho
at sisira rin sa tahanan at lupang ninuno

lalakarin ang kaylayo para sa katarungan
sa aming anak, sa pamayanan, sa kalikasan
dahil may tungkulin kaming ito'y pangalagaan
hanggang susunod na salinlahi't kinabukasan

di pumayag ang Pililla, diretso kaming Tanay
napaaga na gayong bukas pa iyon ang pakay
salamat po sa umuunawa't umaalalay
malayo man ay handa kami para sa tagumpay

- gregoriovbituinjr.
02.19.2023
* kinatha ng madaling araw sa simbahan ng Famy, Laguna

Sabado, Pebrero 18, 2023

Maraming sumamang matatanda sa Alay-Lakad

MARAMING SUMAMANG MATATANDA SA ALAY-LAKAD

kita ko iyon, maraming matatandang sumama
sa Alay-Lakad Laban sa Kaliwa Dam, talaga
may edad na babae't lalaki, lolo't lola na
para sa kinabukasan ng salinlahi nila

kita sa lakad ang katatagan ng mga buto
nakakasabay pa sila sa bawat ehersisyo
sakripisyo nila'y tanaw mo sa gatla sa noo
upang kinabukasan ay ipaglabang totoo

sa Alay-Lakad na ito'y sino kayang hihindi
kung nakapatungkol na sa buhay ng salinlahi
kahit matanda na'y sumama, buhay ay binahagi
anang isa, huling hininga man ang nalalabi

sumama siya rito para sa kinabukasan
ng kapwa katutubo, kagubatan, kalikasan,
sa kabundukang kanilang pinangangalagaan
at upang di na maitayo ang dambuhalang dam

sa mga matatanda, kami'y nagpapasalamat
na pinakitang halimbawa'y nakapagmumulat
na prinsipyo't sakripisyo'y di mo basta masukat
bahagi sila ng kasaysayang dapat masulat

- gregoriovbituinjr.
02.18.2023
* kinatha sa simbahan ng Famy, Laguna, bago matulog

Pagdatal sa Famy

PAGDATAL SA FAMY

maraming sumalubong sa aming isyu rin ay dam
taga-Pakil sila't nangangamba sa Ahunan dam
na isang hydropower project at Belisama dam
na nakasulat sa plakard nila't ano ang asam

silang mga apektado ng nasabing proyekto
bakit itatayo ang dam, pag-unlad nga ba ito?
ayos ba ang pag-unlad kundi sisirang totoo
sa kalikasan, kultura, at tahanan ng tao?

sa unang palapag na kami ng simbahan ngayon
makakapahinga na rin ang naglakad maghapon
ikalawang palapag sa unang lakaran noon
sa Lakad Laban sa Laiban Dam tumuloy din doon

muli, maraming salamat sa mga sumuporta
upang dakilang hangarin ay makamit talaga

- gregoriovbituinjr.
02.18.2023
* kinatha habang nagpapahinga kami sa simbahan ng Famy kung saan doon na rin kami naglatag ng banig at nagpalipas ng magdamag

Pahinga sa hangganan ng Quezon at Laguna


PAHINGA SA HANGGANAN NG QUEZON AT LAGUNA

pagsapit ng Kilometer Sixty-Nine nagpahinga
pagkalampas ng hangganan ng Quezon at Laguna
doon naghihiwalay ang Mabitac at Pililla
namuti sa kapote ang mahaba naming pila

pagkat umuulan noon, nakakapote lahat
umupo ako sa bato habang dinadalumat
ang adhikaing nakaatang sa aming balikat
na talagang kakayanin gaano man kabigat

upang irehistro ang pagtutol sa Kaliwa Dam
upang ipagtanggol ang buhay at kinabukasan
at depensahan ang lupang ninuno't kalikasan
lalo ang Sierra Madre, ang buong kabundukan

buti't ako'y nakiisa, kaya damang-dama ko
ang kanilang ipinaglalaban, at ang prinsipyo
dama mo ito kung nauunawaan ang isyu
kaya sila'y ipaglalaban mo hanggang sa dulo

- gregoriovbituinjr.
02.18.2023
* kinatha habang nagpapahinga sa simbahan ng Famy kung saan doon na rin kami naglatag ng banig at nagpalipas ng magdamag

Sa UP at sa Barangay Kapatalan



SA UP AT SA BRGY. KAPATALAN

tilapyang sinabawan yaong inagahan namin
naglagay ng tubig sa bote't nakasipilyo rin
maya-maya'y humanay na't umpisa ng lakarin
upang ipagpatuloy ang minimithing layunin

may sumalubong sa UP, nagpameryenda sila
saging na lakatan, biskwit, isang boteng tubig pa
mga katutubo ang nangolekta ng basura
makikita mo talagang sila'y may disiplina

tumuloy sa covered court ng Barangay Kapatalan
sa Siniloan, habang hintay ang pananghalian
ay nagbasketbol ang ilang matanda't kabataan
alas-diyes y medya, ang init ay katamtaman

may namigay pa roong isang plastik ng pilipit
ramdam mo ang suportang di nila ipinagkait

- gregoriovbituinjr.
02.18.2023
* kinatha ng tanghali habang nagpapahinga sa covered court Barangay Kapatalan sa Siniloan, Laguna

Isang minutong katahimikan

ISANG MINUTONG KATAHIMIKAN

isang minutong katahimikan
ang inalay bago mag-agahan
para sa kasamang namatayan

narinig ko sa nagsasalita
kaya iniyuko ko ang mukha
bilang paggalang sa namayapa

ikapito nang kami'y naglakad
kahit marami na ang may edad
na asam kamtin ang hinahangad

- gregoriovbituinjr.
02.18.2023

* kinatha ng umaga sa simbahan ng Brgy. Llavac, Real, Quezon

Biyernes, Pebrero 17, 2023

Sa simbahan ng Llavac

SA SIMBAHAN NG LLAVAC

elementary school ang una kong tinulugan
sa Llavac noong unang Lakad Laban sa Laiban Dam
akala ko'y doon muli, ngayon na'y sa simbahan
ikalawang pagtulog ko sa Llavac, kainaman

ginagawa ang simbahan, at sa semento muli
kami naglatag ng banig, at aking winawari
na lakarang ito'y isang pagbabakasakali
kaysa tiklop lang ang tuhod, ipaglaban ang mithi

sa ganito ko nakikita ang aming layunin
mabuting kumilos kaysa lahat lang ay tanggapin
itigil ang Kaliwa Dam, kaylinaw ng mithiin
sumama sa lakad na may dakilang adhikain

nakataya ang kalikasan at lupang ninuno
nakataya ang buhay at bukas ng katutubo
pag nagawa ang dam ay matataboy sa malayo
baka pagkatao't kultura'y tuluyang maglaho

maginaw ang buong gabi't umuulan sa labas
may bagyo ba, tikatik ng ulan ay lumalakas
kailangan naming magpahinga upang may lakas
pagkat malayo pa ang lalakarin namin bukas

- gregoriovbituinjr.
02.17.2023
* kinatha ng makatang gala habang nagpapahinga sa simbahan ng Barangay Llavac, Real, Quezon

300

300

tila kami mandirigmang langgam
tatlong daang kawal laban sa dam
naglalakad na ang tanging asam
ay di matuloy ang Kaliwa Dam

buhay ang taya kaya tumutol
lupang ninuno'y pinagtatanggol
laban sa imbi, kuhila't ulol
na bulsa lang ay pinabubukol

kaya patuloy ang aming hiyaw
ang pagtutol sa dam ay kaylinaw
pag natuloy, parang may balaraw
sa likod ang tumarak, lumitaw

sa lakaran, malinaw ang pakay
na sadyang napakalaking bagay
ipagtanggol ang bukas at buhay
iyan ang aming adhikang lantay

- gregoriovbituinjr.
02.17.2023
* kinatha sa pinagpahingahang simbahan sa Brgy. Llavac, Real, Quezon, kasama ang makatang gala sa Alay-Lakad Laban sa Kaliwa Dam

Lugaw, sambalilo, tsinelas at kapote


LUGAW, SAMBALILO, TSINELAS AT KAPOTE

madaling araw ay nagising at umihi
ang lamig ng semento'y tagos ng masidhi
banig lang ang pagitan, ako'y hinahati
sakaling magkasakit ay di ko mawari

ikaanim ng umaga'y nais magkape
bago magkanin ay naglugaw muna kami
mayroong tsinelas, sambalilo't kapote
binigay nang maprotektahan ang sarili

ehersisyo muna sa Barangay Tignoan
doon sa covered court na aming tinuluyan
kaylakas ng hangin, talagang kabundukan
nilabhan nga nami'y natuyo agad naman

di ko alintana gaano man kahaba
ang kilo-kilometrong lalakaring sadya
mula General Nakar patungong Maynila
para sa isyu, ang pagod ay balewala

- gregoriovbituinjr.
02.17.2023
* kinatha sa umaga ng Alay-Lakad Laban sa Kaliwa Dam habang nagpapahinga sa covered court ng Brgy. Tignoan, Real, Quezon, ikapito ng umaga ay nag-umpisang muli ang lakaran

Layon ko


LAYON KO

naglakad ako para sa panitikan
isa iyan sa layon ko sa lakaran
sariling kayod para sa panulaan
na larangang aking pinagsisikapan

naglakad ako para sa katutubo
nang buhay at bukas nila'y di maglaho
naglakad din para sa lupang ninuno
dahil kapwa Pilipino at kadugo

tanto kong di ako magaling bumigkas
ng mga taludtod sa anyong madulas
ngunit sa mukha ko'y inyong mababakas
kung paano bang sa pagtula'y matimyas

totoo namang ako'y nagboluntaryo
upang makasama sa lakarang ito 
pagkat dama kong katutubo rin ako
at kaisa ng Dumagat-Remontado

sumama sa Lakad Laban sa Laiban Dam
na ilang taon na ang nakararaan;
sa Alay-Lakad Laban sa Kaliwa Dam
ngayon ay sumama sa kanilang laban

nawa'y magtagumpay ang aming adhika
na Kaliwa Dam ay matutulang sadya
pagkat sa Kaliwa Dam ang mapapala
ay pawang ligalig, kamatayan, sigwa

- gregoriovbituinjr.
02.17.2023
* kinatha ng madaling araw sa aming tinulugang covered court sa Brgy. Tignoan, Real, Quezon
* kasama ang makatang gala sa Alay-Lakad Laban sa Kaliwa Dam

Huwebes, Pebrero 16, 2023

Sa Tignoan

SA TIGNOAN

basketball court muli ang aming tinuluyan
malamig na semento'y muling tinulugan
bagamat may banig din naman sa pagitan
ngunit lamig ay tagos sa buto't kalamnan

kanina, dinaanan ang Departamento
ng Kalikasan ngunit tila walang tao
silang nakausap hinggil sana sa isyu
kaya napaaga sa destinasyong ito

tanong sa sarili'y ilang basketball court pa
sa siyam na araw ang tutulugan pa ba?
ngunit ito ang natanggap sa dami nila
ito ang binigay, sakripisyo talaga

tila kami mga mandirigmang Spartan
lalo't bilang namin ay nasa tatlong daan
siyam na lang para sa two hundred ninety one
na ektaryang masisira sa kabundukan

kung matutuloy ang dambuhalang proyekto
Sierra Madre'y lulubog sa dam na plano
lupang ninuno't katutubo'y apektado
sa kakulangan ng tubig, sagot ba'y ito?

o proyekto bang ito para sa ilan lang?
na pawang elitista ang makikinabang?
habang niluluray naman ang kalikasan
ah, isyung ito'y akin nang nakatulugan

- gregoriovbituinjr.
02.16.2023
* dapithapon kinatha ng makatang gala habang nagpapahinga sa covered court ng Brgy. Tignoan, Real, Quezon, kasama siya sa Alay-Lakad Laban sa Kaliwa Dam

15 Km. sa umaga

15 KM. SA UMAGA

umaga pa'y nakalabinlimang kilometro na
alas-sais pa lang, naglakad na kami, kay-aga
madaling araw nang umulan, kami'y nagising na
kaya nang magbukangliwayway ay agad lumarga

ilang beses kaming inulan sa dinaraanan
kaya basang-basa kami pati kagamitan
mabibilis ang lakad, matutulin bawat hakbang
narating ang basketball court ng Barangay Tignoan

may ilaw man ngunit walang saksakan ng kuryente
di maka-charge ng selpon, gayunman, ayos lang kami
di lang makapagpadala kay misis ng mensahe
at sabihing kami't nasa kalagayang mabuti

maagang nagpahinga, maaga kaming dumating
alas-dose pa lang, banig ay inilatag na rin
habang nadarama ang kaytinding hampas ng hangin
anong ginaw ng dapithapon, maging takipsilim

- gregoriovbituinjr.
02.16.2023
- kinatha manapos makapanghalian sa covered court ng Brgy. Tignoan, Real, Quezon, nilakad ay mula Km 129 hanggang Km114

Balikwas

BALIKWAS

alas-dos ng madaling araw ay napabalikwas
sa basketball court, ulan ay bumagsak ng malakas
at agad kaming nagsibangon upang makaiwas
sa ulan at karamdamang maaaring lumabas

mahirap magkasakit, mahaba pa ang lakarin
lalo't may tangan kaming adhikain at layunin
kaunting idlip lang, alas-tres na'y naligo na rin
di na nakatulog, naging abala sa sulatin

nang tumingala'y tila maulap ang kalangitan
gayong may sumilip na bituing nagkikislapan
na tila nagsasabing di matutuloy ang ulan
na magandang senyales sa mahaba pang lakaran

sana nga sa landasin, ulan ay di sumalubong
gayunman, kahit umulan ay di kami uurong

- gregoriovbituinjr.
02.16.2023
* kinatha madaling araw ng Alay-Lakad Laban sa Kaliwa Dam habang nagpapahinga sa covered court ng Brgy. Cawayan, Real, Quezon

Miyerkules, Pebrero 15, 2023

Pagtatasa

PAGTATASA

munting pagtatasa matapos ang hapunan
gamit ang megaphone ay nagkatalakayan
may mga mungkahi't ilang problema naman
mabuti't nagsabi, nabigyang kalutasan

sinabi ang nadama, walang hinanakit
malinaw naman ang adhikain kung bakit
kaya pang lumakad, paa man ay sumakit
dahil may paninindigang dapat igiit

mabubuti naman ang mga payo't puna
ang huwag tumawid sa kabilang kalsada
sakali mang may matapilok, magpahinga
alas-dos ng madaling araw, maligo na

maghanda na ng alaxan at gamot ngayon
mahaba pa ang lakad bukas at maghapon
ihanda rin ang sumbrero pati na payong
na minungkahi sa mga nais tumulong

naroon kaming nagkakaisang tumindig
upang sa madla'y ipakitang kapitbisig
simpatya ng publiko sa isyu'y mahamig
doon kami binigyan ng tigisang banig

may mga tsinelas din daw na ibibigay
huwag ding lumabas sa lubid, nasa hanay
sa mga senyor na pagod, pwedeng sumakay
ikasiyam ng gabi'y natapos itong tunay

- gregoriovbituinjr.
02.15.2023
* kinatha sa gabi ng Alay-Lakad Laban sa Kaliwa Dam habang nagpapahinga sa covered court ng Brgy. Cawayan, Real, Quezon

Sa biglaang pag-ulan

SA BIGLAANG PAG-ULAN

habang naglalakad ay biglang bumuhos ang ulan 
ngunit wala kaming kapote o payong man lamang
basang-basa ang buong martsa't walang masilungan
sa Barangay Kiloloron na kami inabutan

ang mahabang manggas na polo ng aking katabi
ay binalabal sa akin ng matandang babae
marahil, akala'y katribu't sama-sama kami
sa sakripisyo upang maparating ang mensahe

balabal ay binalik ko nang inabot sa akin
ang isang dahon ng saging na ipinayong namin
isang babae'y nagbigay ng plastic bag na itim
upang aking sukbit na bag ay agad kong balutin

upang di mabasa ng ulan, hanggang sa tumila
dalawang katutubong talagang kahanga-hanga
dalawang may magagandang puso, sadyang dakila
salamat po, di ko malilimot ang inyong gawa

- gregoriovbituinjr.
02.15.2023
* kinatha sa gabi ng Alay-Lakad Laban sa Kaliwa Dam habang nagpapahinga sa covered court ng Brgy. Cawayan, Real, Quezon

Simula ng lakad

SIMULA NG LAKAD

mula Sulok sa General Nakar na'y nag-umpisa
ang aming paglalakad, ikapito ng umaga
mga lider-katutubo ang siyang nangunguna
sa simbahan ng Nakar, dumalo muna ng misa

nagpatuloy ang lakad hanggang bayan ng Infanta
sa isang basketball court kami'y nagsitigil muna
umupo at nakinig sa inihandang programa
maiinit na talumpati'y sadyang madarama

matapos iyon, nananghalian na't nagpahinga
bandang alas-dos ng hapon muli kaming lumarga
tangan ang adhikaing magtatagumpay ang masa
na proyektong Kaliwa Dam ay matigil talaga

- gregoriovbituinjr.
02.15.2023
* kinatha sa gabi ng Alay-Lakad Laban sa Kaliwa Dam habang nagpapahinga sa covered court ng Brgy. Cawayan, Real, Quezon

Madaling Araw sa Sulok

MADALING ARAW SA SULOK

naalimpungatan / sa madaling araw
doon sa aplaya'y / sadyang anong ginaw
ang papayang buwan / pala'y nakalitaw
tunay siyang gabay / sa amin tumanglaw

tila baga isang / payapang lakaran
ang kakaharapin / kundi man labanan
upang ipagtanggol / yaong kalupaan 
para sa kanila / ring kinabukasan

dinig ang ragasa / ng alon sa dagat
habang may ilan nang / gising at nagmulat
ramdam ang amihan / o baka habagat
tila nagbabadyang / tayo ay mag-ingat

kay-agang natulog / bandang alas-nwebe
alas-tres na'y gising, / kami na'y nagkape

- gregoriovbituinjr
02.15.2023 3:07am
* kinatha ng makatang gala habang nagpapahinga sa Sitio Sulok

Martes, Pebrero 14, 2023

Pagdatal sa Sulok

PAGDATAL SA SULOK

ikawalo ng gabi nakarating ng Infanta
at agad nagtraysikel sa Sitio Sulok nagpunta
upang doon ay magsimula bukas sa aplaya
kaylayo ng tinakbo at lubak pa ang kalsada

ang Legarda hanggang Infanta'y tatlong daang piso
sa bus, higit isandaan tatlumpung kilometro
Infanta hanggang Sulok, tantyang kilometro'y pito
tatlong daan din sa traysikel, kaymahal din nito

at doon kayraming tao na ang aking dinatnan
sa maraming kubo sa aplaya, naghuhuntahan
may kani-kanilang gamit, kasama sa lakaran
talagang handa na sa lakaran kinabukasan

sa isang mahabang bangko roon ako naidlip
mahangin, maginaw,, habang pag-asa'y halukipkip
matagumpay na lakaran ang sa puso'y lumakip
at ang kalikasan at lupang ninuno'y masagip

- gregoriovbituinjr.
02.14.2023

* kinatha habang nagpapahinga sa  isang bangko
* litratong kuha ng makatang gala habang naghahanda para sa Alay-Lakad 

Sa bus

SA BUS

nakasakay na ako ng bus patungong Infanta
eksaktong ikalawa ng hapon ay umandar na
naglalakbay ako sa panahong kaaya-aya
upang sa isang dakilang layon ay makiisa

mula Legarda, pamasahe'y tatlong daang piso
mabuti't sa bulsa'y may natatagong isang libo
pagbaba'y magta-traysikel, iyon kaya'y magkano
papuntang General Nakar na kaylayong totoo

mula roon ay siyam na araw naming lakaran
na tawag ay Alay-Lakad Laban sa Kaliwa Dam.
upang iparating ang mensahe sa sambayanan
na ayaw nila sa Kaliwa Dam, dapat tutulan

dahil ang kalikasan ay mawawasak na sadya
dahil ang kanilang lupang ninuno'y masisira
baka kinabukasan ng katutubo'y mawala
pag proyekto'y natayo, tahanan nila'y mawala

- gregoriovbituinjr.
02.14.2023
* selfie bago sumakay ng bus patungong Infanta, Quezon, sa Legarda, Maynila

Paggayak para sa mahabang lakaran

PAGGAYAK PARA SA MAHABANG LAKARAN

O, kaytagal kong naghintay ng mahabang lakaran
at may magandang pagkakataong dapat alayan
ng prinsipyo upang ipaglaban ang karapatan
sasama sa Alay-Lakad Laban sa Kaliwa Dam

matapos sumama mahigit nang isang dekada
sa Lakad Laban sa Laiban Dam muling nakiisa
upang lupang ninuno't katutubo'y madepensa
ngayon, sa isyung Kaliwa Dam naman ay sasama

sa paglalakad ay muling tutula't mag-uulat
mabatid ang kaibuturan at maisiwalat
noon, Lakad Laban sa Laiban Dam ay sinaaklat
ngayon, sa Kaliwa Dam ay muling gagawing sukat

ngayon ay naggagayak na sa mahabang lakaran
tsinelas, twalya, sipilyo, susuutin, kalamnan
makakain, inumin, kwaderno, bolpen, isipan
halina't sa paglalakad, kami'y inyong samahan

- gregoriovbituinjr.
02.14.2023
* ang Alay-Lakad Laban sa Kaliwa Dam ay magsisimula ng Pebrero 15-23, 2023 mula General Nakar sa Quezon Province hanggang sa Malakanyang
* ang litrato ay ang pabalat ng aklat na Lakad Laban sa Laiban Dam na nalathala noong 2009
* subaybayan ang facebook page na Earth Walker para sa ilang balita at tula habang naglalakbay

Sa anibersaryo ng kasal

SA ANIBERSARYO NG KASAL

ikaw ang sa puso'y sinisinta
sapagkat tangi kitang ligaya
nagkaniig, nagkaisa kita
sa hirap man laging magkasama

sa anibersaryo niring kasal
sa isip ko ngayon ay kumintal
na ating pag-ibig ay imortal
sa tuwa't dusa man ay tatagal

at ngayong Araw ng mga Puso
ay patuloy akong nanunuyo
ikaw lamang ang nirarahuyo
lalamunan man ay nanunuyo

anumang danas na kalagayan
dalawang pusong nag-unawaan
ay naging isa sa kalaunan
dahil sa matimyas na ibigan

- gregoriovbituinjr.
02.14.2023
* Pebrero 14, 2018 nang ikinasal kami sa kasalang bayan sa harap ng Mayor ng Tanay, Rizal, kung saan 59 na pares ang ikinasal.

Lunes, Pebrero 13, 2023

Pagpunta sa presscon

PAGPUNTA SA PRESSCON

paglalakad muli laban sa dam
ang paksa ng presscon at nagpasya
sasama ako't ipapaalam
ang isyu sa mayorya ng masa

naglakad na kasi ako noon
yaong Lakad Laban sa Laiban Dam
isang dekada higit na iyon
na pagtutol sa dam ang inasam

tagos sa puso ang unang binhi
at sa pangalawa'y sasama rin
pinakinggan ko ang mga sanhi
maraming bayang palulubugin

narinig ang mga katutubo
sa talumpati nila sa presscon
kalikasan at lupang ninuno
ay sisirain ng dam na iyon

kaya ako'y agad nang nagpasya
na sasama muli sa lakaran
ang marinig ko sila'y sapat na
upang samahan sila sa laban

- gregoriovbituinjr.
02.13.2023
* ang litrato'y kuha ng makatang gala sa nasabing presscon

Linggo, Pebrero 12, 2023

Dalawang Araw ng Puso


DALAWANG ARAW NG PUSO

Pebrero Katorse, Araw ng mga Puso
Setyembre Bente Nwebe, Araw din ng Puso
Una'y hinggil sa ating pagsinta't pagsuyo
Sunod, puso'y alagaan nang di maglaho

Una'y araw ng mga pusong nagniniig
Kung saan nadarama'y pintig ng pag-ibig
Sunod, pusong alaga'y di basta mayanig
Ng cardiac arrest kaya buhay pa'y lalawig

Di lamang pag-ibig kundi pangangatawan
Ang alalahanin nati't pangalagaan
Una'y batid bago pa magkaasawahan
Ikalwa'y pag nagsama na sa katandaan

Buhay pa rin tayo kapag puso'y nasawi
Sa atake sa puso'y dami nang nasawi

- gregoriovbituinjr.
02.12.2023

* February 14 is Valentine's Day
* September 29 is World Heart ❤️ Day
* litrato mula sa google

Sabado, Pebrero 11, 2023

Sipnayan

SIPNAYAN

dapat pa ring di maging bantulot
sa aritmetika pag sumagot
at bakasakaling may mahugot
na iskemang sa diwa sumulpot

may numerong nakatagong sukat
kaya di maisiwa-siwalat
ngunit kung atin lang madalumat
ay parang babasaging may lamat

naririnig ko ang bawat hikbi
ng mga numerong inaglahi
di batid sila ba'y ngumingiti
sa kabila ng nadamang hapdi

ngunit sila ba'y numero lamang
gayong sipnayan ay nililinang
ang bilang nila'y di na mabilang
kapara'y gumagapang na langgam

- gregoriovbituinjr.
02.11.2023
* litrato mula sa pahayagang Pang-Masa, Pebrero 11, 2023, pahina 7

Pagninilay

PAGNINILAY

kaytahimik ng kapaligiran
may punong walang kadahon-dahon
tila nasa malayong silangan
alapaap ay paalon-alon

buti't nababahaw na ang sugat
habang sa kawalan nakatingin
ninais ko nang maisiwalat
ang pangyayaring di pa mapansin

hanging sariwa ang dumadampi
sa pisngi ko't pangang naninigas
tila nawala ang damang hapdi
ng loob kong nais nang mag-aklas

tahimik ngunit di pa payapa
pagkat loob pa'y tigib ng luha

- gregoriovbituinjr.
02.11.2023

Pagkalos

PAGKALOS

di man dalumat ang pangungusap
pagkat klima't sigwa ang kaharap
madadalumat din ang pangarap
kung pag-uusapan nating ganap

bakit patuloy ang pagdurusa
sa ating lipunan ng mayorya
wala bang magawa sa burgesya
at sa mga mapagsamantala

halina't dapat tayong magbuklod
upang pagbabago'y itaguyod
mag-usap, huwag basta susugod
mag-isip kung paano sasakyod

sa sistemang bulok na lumumpo
sa ating karapatang pantao;
maghanda sa pagsuong sa bagyo
at kalusin na ang mga tuso

na nagpapakabundat ngang sadya
sa binarat na lakas-paggawa
na di binabayaran ng tama
bundat silang talagang kuhila

dapat nang tayo'y magkapitbisig
at panawagan ay isatinig
upang ang mga tuso'y mausig
upang mga kuhila'y malupig

- gregoriovbituinjr.
02.11.2023

Biyernes, Pebrero 10, 2023

Liwayway

LIWAYWAY

kaysarap makatunghay
ng nobela, sanaysay
kwento'y mabasang tunay
sa magasing Liwayway

pagkat nananariwa
ang aking pagkabata
nahalina sa tula
at ngayon kumakatha

buti't may babasahin
tulad nitong magasin
na binibigyang-pansin
ang pagkamalikhain

dati ay linggo-linggo
bente pesos ang presyo
kada buwan na ito
at isangdaang piso

kahit na nagmahalan
ay sinusuportahan
pagkat ito'y lagakan
ng ating panitikan

baya'y di nagsasalat
kapag may nag-iingat
ng panitikang mulat
sa haraya'y dalumat

- gregoriovbituinjr.
02.10.2023

Huwebes, Pebrero 9, 2023

Ang isang kilong sibuyas

ang isang kilong sibuyas
ay para na ring alahas
pagkat ang ipinamalas
ay pagmamahal na wagas

- dalít ni gregoriovbituinjr.
02.09.2023

* ang dalít ay katutubong tulang may apat na taludtod at may sukat na walong pantig bawat taludtod